[fusion_builder_container hundred_percent=”yes” overflow=”visible”][fusion_builder_row][fusion_builder_column type=”1_1″ layout=”1_1″ background_position=”left top” background_color=”” border_size=”” border_color=”” border_style=”solid” spacing=”yes” background_image=”” background_repeat=”no-repeat” padding_top=”” padding_right=”” padding_bottom=”” padding_left=”” margin_top=”0px” margin_bottom=”0px” class=”” id=”” animation_type=”” animation_speed=”0.3″ animation_direction=”left” hide_on_mobile=”no” center_content=”no” min_height=”none” last=”no” hover_type=”none” link=”” border_position=”all”][fusion_text columns=”” column_min_width=”” column_spacing=”” rule_style=”default” rule_size=”” rule_color=”” hide_on_mobile=”small-visibility,medium-visibility,large-visibility” class=”” id=””]
De coronacrisis is uniek in zijn soort. Elke vergelijking met de kredietcrisis in 2008 gaat mank. Elke vergelijking? Nou nee. We zien zeker twee parallellen.
[/fusion_text][/fusion_builder_column][fusion_builder_column type=”1_1″ layout=”1_1″ background_position=”left top” background_color=”” border_size=”” border_color=”” border_style=”solid” spacing=”yes” background_image=”” background_repeat=”no-repeat” padding_top=”” padding_right=”” padding_bottom=”” padding_left=”” margin_top=”0px” margin_bottom=”0px” class=”” id=”” animation_type=”” animation_speed=”0.3″ animation_direction=”left” hide_on_mobile=”no” center_content=”no” min_height=”none” last=”no” hover_type=”none” link=”” border_position=”all”][fusion_text columns=”” column_min_width=”” column_spacing=”” rule_style=”default” rule_size=”” rule_color=”” hide_on_mobile=”small-visibility,medium-visibility,large-visibility” class=”” id=””]
Een eerste parallel is onzekerheid over het economisch herstel. Na het uitbreken van de kredietcrisis verwachtten veel economen een ‘V’: een scherpe krimp van de economie, met snel daarna weer een sterk herstel. Ook direct na het uitbreken van de coronacrisis klonk dit geluid. De coronaschok zou weliswaar heftig zijn, maar tijdelijk. Waren de ‘fundamentals’ onder onze economie niet uitstekend? Nog in februari was de werkloosheid extreem laag (2,9%), hadden we maar liefst 23 kwartalen onafgebroken economische groei gezien en was het bbp per inwoner het hoogste ooit gemeten. Met het grootste pensioenvermogen ooit (1560 miljard euro), de hoogste particuliere besparingen ooit (370 miljard euro) ooit en een lage staatsschuld (49% van het bbp) hadden we bovendien de nodige reserves aangelegd. Waarom zouden we niet snel terugkeren naar dat mooie plaatje?
Inmiddels weten we dat het virus niet zomaar weg is en dat sectoren als de horeca, het vliegtransport, de landbouw en de evenementenbranche langdurig omzetverliezen zullen lijden. En last but not least, de eurolanden kunnen elkaar weer in de haren vliegen met een potentiële nieuwe eurocrisis als gevolg. Dat het economisch herstel geen V zal worden lijkt wel zeker. Wordt het dan een ‘U’ (traag herstel), een ‘L’ (helemaal geen herstel) of een ‘W’ (double dip)? Niemand weet het nog.
Een tweede parallel met de kredietcrisis is herwaardering van risico. Wij mensen hebben de neiging om risico’s te ‘vergeten’ als ze niet zichtbaar zijn. In de aanloop naar de kredietcrisis werden risico’s weggestopt in ingewikkelde financiële producten en massaal genegeerd. Menigeen, ook ondergetekenden, onderschatten tot voor kort de ontwrichtende risico’s van een wereldwijde pandemie. We vergaten om simpele voorzorgsmaatregelen te nemen, zoals het aanleggen van voorraden mondkapjes en medische apparatuur. We waren ook een beetje vergeten hoe kwetsbaar veel van onze businessmodellen zijn. Door steeds verdergaande globalisering zijn productieprocessen gemiddeld steeds efficiënter geworden, maar tegelijkertijd ook steeds kwetsbaarder. Eén dominosteen in de waardeketen kan van grote invloed zijn op de onderneming.
Wat betekenen dat onzekere economisch herstel en het pandemierisico voor onze maatschappij? Gaan de arbeidsmarkt, het onderwijs, de pensioenen en de zorg zich nu anders ontwikkelen dan we eerder voor ogen hadden? Hoewel de analyse voor deze onderwerpen verschilt, zijn er wel twee gemene delers. Ten eerste gaat de coronacrisis een aantal bestaande trends versnellen. We hebben de afgelopen twee maanden volop geëxperimenteerd met technologieën, andere manieren van werken, ja zelfs andere business modellen. Lang niet alles zal beklijven, maar een deel wel. Een tweede gemene deler is dat we meer gaan nadenken over weerbaarheid – of ‘resilience’ zoals economen dat zo mooi noemen. Hoe kunnen we onze economie minder kwetsbaar maken voor pandemie- en andere wereldwijde risico’s?
Het onderwijs en grote delen van de arbeidsmarkt hebben de afgelopen twee maanden stevig geroken aan de technologische mogelijkheden om op afstand te produceren. Nieuw kunnen we de technologieën niet noemen, maar nu het moest ging het ineens als een trein. Welke rol krijgt de docent straks, als online onderwijs gemeengoed wordt? Gaan we een structurele vraagverschuiving zien, met als gevolg een sectoral shift op de arbeidsmarkt? Bijvoorbeeld: meer bezorging en minder retail? De coronacrisis zal vast een katalysator blijken voor veranderingen die eigenlijk al gaande waren.
De coronacrisis raakt ook de pensioenen. De dekkingsgraden duikelden omlaag door lagere beurskoersen en rente. Door het onzekere economisch herstel is nog niet duidelijk wat de effecten zullen zijn op de pensioenuitkeringen. De bij het pensioenakkoord betrokken onderhandelaars maken een vlucht naar voren. Er lijkt een nieuwe pensioendeal aan te komen, waarbij buiten de lijntjes van het pensioenakkoord is gekleurd. Het mantra dat in diverse media naar buiten komt: een pensioen waar niets meer wordt beloofd en meer waargemaakt. De duivel zit vaak in de details, die we nog niet kennen. En in dit geval ook in de vraag wat er met de nog te verdelen pensioenpijn uit het verleden gebeurt. Een nieuw pensioencontract tovert niet opeens meer geld in ieders pensioenpot. De verschuiving van risico’s en verantwoordelijkheden naar het individu was al langer gaande en komt met de nieuwe pensioendeal prominent op tafel. De transitie zal tijd en aandacht vragen om burgers en bedrijven mee te nemen in een nieuwe pensioenwerkelijkheid.
Ondanks de soms kritische geluiden is de zorg in Nederland helemaal niet zo gek geregeld. We krijgen internationaal gezien bovengemiddeld goede zorg voor een gemiddelde prijs. Maar in de crisis bleken we kwetsbaar. Een tekort aan IC-bedden kon ternauwernood worden voorkomen. Na de coronacrisis zal er vast meer aandacht zijn voor de beheersing van ‘staartrisico’s’. Dat heeft wel een prijs. En we weten dat de zorgkosten de komende decennia sky high zullen worden als we ze niet in toom houden. De uitdaging om enerzijds meer resilient te worden in ons zorgstelsel en anderzijds de kosten in toom te houden wordt er dus niet kleiner op.
Beste lezer, het is een bizarre tijd waarin op korte termijn veel pijn wordt geleden. Het is bijna niet te voorspellen hoe lang het duurt voordat de economie weer boven Jan is. Maar één voorspelling durven we wel aan: na het herstel zal de economie er anders uitzien dan voorheen. Sommige bedrijven gaan het helaas niet redden. Maar de meesten en ook (semi-) publieke organisaties, ondernemers en werknemers zullen zich de komende tijd succesvol gaan aanpassen. Blijvende verandering dus. Vergeet de V van de curve, omarm de V van verandering!
Daniël van Vuuren is hoogleraar Sociale Zekerheid en Economie bij Tilburg University en chef Rekenwerk bij De Argumentenfabriek (www.bigdata.nl). Hij was als MT-lid van het Centraal Planbureau verantwoordelijk voor de economische ramingen en doorrekeningen. (Links afgebeeld)
Michael Visser is pensioenonderzoeker bij Tilburg University en wetenschappelijk medewerker bij het Nibud. Hij is de bedenker van de Pensioenschijf van Vijf en via zijn bedrijf Pensioen GeMi (www.pensioengemi.nl) ondernemend met pensioen en andere toekomstvoorzieningen. (Rechts afgebeeld)
.
[/fusion_text][fusion_gallery layout=”” picture_size=”” columns=”” column_spacing=”” gallery_masonry_grid_ratio=”” gallery_masonry_width_double=”” hover_type=”” lightbox=”yes” lightbox_content=”” bordersize=”” bordercolor=”” border_radius=”” hide_on_mobile=”small-visibility,medium-visibility,large-visibility” class=”” id=””][fusion_gallery_image image=”https://cliquemedia.nl/wp-content/uploads/2020/05/Untitled-design-2.png” image_id=”2357|full” link=”http://www.bigdata.nl” linktarget=”_self” /][fusion_gallery_image image=”https://cliquemedia.nl/wp-content/uploads/2020/05/Untitled-design-6.jpg” image_id=”2358|full” link=”http://www.pensioengemi.nl” linktarget=”_self” /][/fusion_gallery][/fusion_builder_column][/fusion_builder_row][/fusion_builder_container]
